همیشه بارش سنگین برف در پهنه‌های کوهستانی و ارتفاعات، ریزش بهمن را به دنبال داشته است. بهمن با حرکت توده های برف بر روی شیب، زمانی که شرایط ناپایداری بر روی شیب داشته باشند و با تحریک یک عامل خارجی مانند: (وزن برف تازه باریده، باد، وزن یک کوهنورد و…) ایجاد می شود. وقوع بهمن تابع شرایط محیط مانند: بستر برف، شدت و جهت باد، میزان برف تازه، عدم اتصال کریستال های برف تازه باریده به برف قدیمی، گرم شدن در طول روز، شیب نامناسب و… است. با حضور این عوامل کنار یکدیگر امکان وقوع بهمن به شدت افزایش می یابد.

انواع بهمن
بهمن انواع گوناگونی دارد، اما به دو شکل بهمن پودری و بهمن قالبی است، بر اساس آمارها بیشترین قربانیان بر اثر وقوع بهمن قالبی کشته شده اند.
بهمن پودری: توده ای از برف است که کریستال های آن به هم نچسبیده اند. این بهمن بیشتر در هنگام طوفان یا بلافاصله بعد از آن ایجاد می شود. این بهمن شکلی شبیه ^ را بر روی شیب ایجاد می کند.

بهمن قالبی: به دلیل شکست یه لایه برف بهم پیوسته روی یه لایه برف ضعیف قبلی ایجاد می شود. وجود یک خط شکست مشخص در بالاترین بخش بهمن (تاج بهمن) ساده ترین را شناخت این نوع بهمن می باشد.

عوامل موثر در وقوع بهمن :
۱- درجه حرارت شامل درجه حرارت هوا و زمین .
۲- عوامل فیزیکی شامل ( شیب – باد – نحوه لایه بندی برف – صدا – حیوانات – باد – زلزله – کوهنوردان و … )

– حجم برف  :
اگر حجم برف تازه بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر باشد احتمال ریزش بهمن کم است .
اگر حجم برف تازه بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر باشد احتمال ریزش وجود دارد !.
اگر حجم برف تازه بیش از ۳۰ سانتیمتر باشد ریزش بهمن حتمی است !.

۱– شیب و عوارض منطق: شکل شیب نیز تاثیر زیادی در وقوع بهمن دارد. بیشتر بهمن های قالبی در شیب های محدب ایجاد شده اند.

مناسب ترین شیب برای ایجاد بهمن بین ۳۰ تا ۴۵ درجه (شیب بحرانی) است و بیشترین تعداد بهمن در این شیب اتفاق افتاده است.

۲- آب و هوای منطقه: هر چه برف تازه ببارد احتمال رخداد بهمن بیشتر می شود، یا می تواند حجم زیادی از برف را در یک شیب به روی هم انباشته کند و خطر بهمن را افزایش دهد. همواره اولین روز آفتابی بعد از چند روز هوای برفی خطرناک ترین زمان برای رخداد بهمن است.دمای پائین، همراه با ریزش برف باعث می شود تا برف تازه تحکیم پیدا نکند و برف تازه مستعد وقوع بهمن باشد. همچنین افزایش زیاد دمای هوا، برف را شل می کند و باعث می شود تا برف استحکام خود را از دست بدهد و احتمال وقوع بهمن افزایش یابد. بهمن های قبلی که در اطراف شما اتفاق افتاده اند، حجم زیاد بارش برف تازه (۲۰ سانتیمتر یا بیشتر) برف تازه که در حال بارش است (۲ سانتیمتر در ساعت یا بیشتر) نشان دهنده افزایش احتمال وقوع بهمن است.

۳- نحوه لایه بندی برف: در طول فصل زمستان برف تازه در معرض عواملی مانند: باد و دمای متغیر هوا در (روز و شب) است، به همین دلیل به شکل لایه های متفاوتی با استحکام متفاوت بر روی شیب قرار می گیرد. نحوه لایه بندی برف بر روی شیب تاثیر بسیار زیادی بر وقوع بهمن دارد. یک لایه برف تازه بر روی یک بستر ناپایدار می تواند سبب لغزش لایه رویی و وقوع بهمن شود.

۴- انسان ها: وقوع بهمن ناشی از بخت و اقبال نیست، بلکه نتیجه تصمیم انسان ها است! بر اساس آمار گردآوری شده، بیش از ۹۰% از بهمن ها که منجر به مرگ یا صدمه شده اند، توسط انسان ها ایجاد شده اند. انسان ها به دلایل متعددی مانند: (نحوه تصمیم گیری، عدم اگاهی و آموزش نامناسب، نگرش و عادت های نادرست، عدم انتخاب مسیر صحیح و…) علایم هشدار دهنده وقوع بهمن را نادیده می گیرند و با تصمیم گیری نادرست سبب وقوع بهمن می شوند.

شناخت بهمن :
با پاگذاشتن بر روی برف می توان بهمن را شناخت.
با پا گذاشتن بر روی برف برف یا فرو می رود و یا نمی رود.اگر پا در برف فرو نرود برف یخی است و اگر پا فرو برود می توان تشخیص داد که برف چند لایه است.( اگر بیشتر از یک لایه باشد خطرناک است )
اگر هنگام فرو رفتن پا ، پا سر بخورد مسیر بسیار خطرناک است.

بطور کلی نشانه های خطر کدام ها هستند ؟
۱- بارش برف همراه با طوفان
۲- بارش برف سنگین بدون طوفان
۳- گرم شدن ناگهانی هوا
۴- طوفان بدون بارش

عوامل بازدارنده از بهمن :
۱- درخت ها و درختچه ها ( بهترین عامل جلوگیری کننده از بهمن می باشد )
۲- سنگ ها
۳- دره های کم شیب و باز
نکته :بوته ها عامل بازدارنده نیستند

مسیر یابی صحیح در زمستان :
۱- حرکت از روی یالها
۲- دوری از کف دره ها و محل های مشرف به شیب
۳- دوری از شیبهایی که دارای افت و خیز ناگهانی هستند
 

اما اگر بنا به دلایلی ناچار شدیم از مسیری عبور کنیم که احتمال ریزش بهمن در آن وجود دارد چکار کنیم ؟
اگر میخواهیم شیب را صعود کنیم باید در مسیر بار حرکت کنیم یعنی مستقیم رو به بالا و نه زیگزاگ . اگر میخواهیم مسیر را تراورس کنیم بهتر است حتی الامکان از بالاترین نقطه یعنی تاج بهمن این کار انجام شود .

در این وضعیت حتماً :

۱- یک نفر را بعنوان دیده بان قرار داده تا کاملاً شیب را از دور رصد کند

۲- دستکش و کلاه بپوشید و زیپ کاپشن را تا آخر بالا بکشید ( گرم ترین لباس های خود را بپوشید )

۳- بند کوله ، کلنگ یا باتون را از دستان آزاد کرده تا در موقع بروز خطر بلافاصله این ابزار را از خود دور کرده و به طرفی پرتاب کنید (کوله پشتی را به سمت شیب و فقط یک بند آن را روی شانه می اندازیم کمری ، سنه بند و یا قسمت های نگه دارنده و فیکس کننده کوله را از بدن باید جدا کرد)

۴- به خودتان نخ بهمن ببندید یا از فرستنده استفاده کنید

۵- یکی یکی از مسیر عبور کنید

۶- مسیر را مستقیم صعود کرده و حتی الامکان مسیر را برف کوبی نکنید یا حداقل دیواره های ایجاد شده بین قدم هایتان را خراب نکنید (اگر جاپای نفر قبلی خیلی عمیق است برای پر کردن جاپا از برف های همان قسمت استفاده شود.)

۷- برای عبور از بهمن حمایت قرار نمی دهیم ( یعنی نباید فرد را با طناب یا وسیله دیگری حمایت کرد ) چرا که ممکن است بهمن فرد را تکه تکه کند.

۸- شنای قورباغه در برف در صورت ریزش بهمن ( از لحاظ تئوری ).

۹- حرکت به سمت عوامل بازدارنده ( مثل سنگ ها ، درختچه ها و  سایر عواملی که از زیر برف بیرون زده

۱۰- هنگام عبور از بهمن نباید صحبت کرد.

۱۱- از مسیر های شناخته شده عبور کنید.

در صورت گرفتاری در بهمن چه باید کرد ؟
– سعی کنید با دست و پا زدن خود را به سطح بهمن یا محدوده آن برسانید ( رفتن به حاشیه ها ) .
– وسایل را سریعاً از خود دور کنید و در لحظه آخر یک نفس عمیق کشیده و آن را در ریه خود حبس کنید .
– اگر برف شل یا پودری بود باید از بهمن فرار کرد و جلوی دهان را پوشاند.
– نیم متر زیر برف همه جا تاریک است .

اگر خودتان گرفتار بهمن شدید:
◄ فریاد بکشید و سایر افراد را آگاه سازید.
◄ همه تجهیزات (کوله پشتی، باتوم، کلنگ و…) را از خود جدا کنید.
◄ سعی کنید خود را به سمت کنارهای بهمن بکشید.
◄ سعی کنید یکی از دستانتان را در مقابل صورت قرار دهید و زانو ها را به سمت سینه خم کنید تا فضای بیشتری برای تنفس در اختیار داشته باشید.
◄ اگر نور خورشید را می بینید، سعی کنید خودتان را تکان دهید و به بالای برف بکشید، در غیر این صورت انرژی خود را ذخیره کنید.
◄ آرام باشید و به تنفس خود نظم دهید.

تشخیص بالا و پایین :
چون زیر برف همه جا تاریک است و ممکن است که  در اثر سقوط بهمن در زیر برف نتوان تشخی داد که بالا کدام سمت است و برای بیرون آمدن باید به چه سمتی تلاش کرد.
  1- بیرون انداختن آب دهان
  2- ادرار ( ادرار باعث می شود که هنگام جستجو مصدوم سگ ها راحت تر مصدوم را پیدا کنند )

اگر شاهد سقوط بهمن روی دیگران بودید:
◄ شما نباید یک قربانی دیگر باشید! تشخیص دهید که آیا ورود شما به منطقه وقوع بهمن، ایمنی شما را به خطر می اندازد یا نه؟
◄ زمان بسیار حیاتی است، شما تنها کسانی هستید که می توانید در اولین ۱۵ دقیقه حیاتی پس از وقوع بهمن به قربانی کمک کنید.
◄ اگر محیط ایمن بود، آخرین نقطه رویت فرد را شناسایی کنید و در مسیر سقوط بهمن با چشم به دنبال قربانی بگردید.
◄ اگر در سطح بهمن قربانی را نیافتید با استفاده از روش های جستجو با سوند بهمن و یا با استفاده از (دستگاه های الکترونیکی) به دنبال وی بگردید.

همواره به یاد داشته باشید:
◄ در هنگام اجرای برنامه کوهنوردی به همه تغییرات محیط توجه داشته باشید، تغییر در شرایط برف و دمای محیط آن می تواند نشان دهنده افزایش خطر وقوع بهمن باشد.
◄ اجتناب از وقوع بهمن و یا زنده ماندن بعد از رخداد آن، نیاز به داشتن دانش در مورد بهمن و دلایل و شرایط وقوع، تجربه صعود در مسیرهای برفی و انتخاب مسیر صعود و فرود صحیح دارد.

عملیات جستجو بعد از ریزش بهمن :
۱- یک نفر را بعنوان دیده بان بگذارید
۲- در صورت طوفانی بودن احتمال ریزش بهمن های دیگر زیاد است
۳- جستجوی سطحی را با کمک باتون یا میله سونداژ و یا تیرک چادر و … انجام دهید
۴- محلهایی را جستجو کنید که احتمال است فرد در آنجا مانده باشد مثل سرپیچ ها در مسیر بهمن ، گودی ها ، جلوی موانع و …
۵- آخرین مرحله جستجوی عمقیست که چند نفره و با ترتیب و نظم خاصی انجام میشود

منابع:
موسسه علمی پزشکی کوهستان
دانشگاه صنعتی امیرکبیر